Латиница: сбои продолжаются

Споры о латинице поутихли, но фундаментально вопрос так и не решен. Напомним, что в феврале текущего года был принят третий и, казалось, окончательный вариант латиницы. Но практика показывает, что он дает сбой именно в Интернете.

Это ответственность влиятельных людей, которые под шумом аплодисментов скрыли недоумение при практическом применении новой латиницы. Как сам Елбасы недавно высказался по этому поводу «хорошо, что у нас есть президент, на которого можно все валить».

Сбой программы - это сбой прежде всего работы комиссии, которая занимается внедрением латиницы. Основным недостатком этого варианта является отсутствие его адаптированности к международной раскладке клавиатуры, что приведет к проблемам на системном уровне. Казахский латинский добавляется как дополнительный язык к английскому. Это язык системы - его мы не сможем удалить. Русский язык - рабочий язык экономики Казахстана, он должен быть рядом. Но работать с компьютером одновременно на трех языках, мягко говоря, очень сложно. По сути это ставит под угрозу срыва реализацию программы «Цифровой Казахстан», особенно для казахского языка.

У меня есть несколько дополнений по этому поводу, которые очень сложно донести на русском языке, поэтому они звучат на казахском языке.

1. АҚШ-тың халықаралық пернетақтада бізге Ǵ, Ń, ǵ, ń басуы қиындық туғызады. Ал бұны ұсынған шешу жолдары өте мардымсыз.

2. В сети интернет Ғ, И, Ң мазмұнын білдіретін толық атауларды жаза алмаймыз, мысалы Интернет желісінде ғылым, ғалым... веб-сайт атауларын, электрондық пошта т.б. жазу мүмкін емес.

3. Біз У, Ұ, Ү әріптерін пайдаланатын жерлерде жиі шатасамыз: жұмбақ , жұрнақ, жұмыс, сол тұста, түс, тыс., сондықтан «Ү» әріпіне қол тигізбеген жөн, оны Ý деп белгілесек, сол үйренген қалпында жеңіл қабылдаймыз және сөзге сән мен мән береді. Мысалы: Үй- Ýi, Үкімет Үйі - Ýkimet Ýii. Және Ә, Ө,Ү,Ұ әріптерін латын әліппесімен Á,Ó,Ý,Ú таңбаласақ, бұл әріптер 26 латын әріптен тыс болғандықтан, оқырманға қазақ дыбыстары екендігін көрсетеді. Сол себептен бұл әріптерге ережелер қолдануға болады.

Йй-Yy, Ii сөздің сoңында, ортасында Айтуар-Aytuar, егер й әрпі Ә,Ө,Ү,Ұ ден кейін тұрса, онда і жазамыз Үй-Ýі, күйініп-kýiinip, арай-aray, Бурабай – Burabay, Айыртау-Ayyrtau.

Мысалы: Аида –Aida, Саида-Saida. Бала қойларды айдап барады- Bala qoylardy aydap barady. Жылқылар сайда жүр – Jylqylar sayda jýr.

4. Ұ әріптің орнына U жазу қолайсыз, себебі біз бүкіләлемдік дайын деректер банкісінен алшақтаймыз. Оған қоса орыс тілі Инернет саласында төртінші тіл болып саналатынын есте сақтаған жөн. Мысалы, жиі қолданылатын университет сөзі– ақ Орысша да Енглишше де қазақ тіліне керісінше әсерін тигізеді.

5. У әріптің орнына Ý жазу қолайсыз, себебі біз бүкіләлемдік дайын деректер банкісінен алшақтаймыз. Ал деректер банкісі дегеніміз Әлемге әйгілі Енглиш тілімен және осы тілге бейімделіп жасалған кез-келген күнделікті программалармен байланысты. Бүгін кез келген қала аты, өзен аты тіпті кез келген нәрсенің аты Интернетте 26 латын әріпте ғана беріледі, сол себебтен У әріпті біз акутсіз жазамыз. Сонда кез келген сөз Интернет саласында қысқа (й) не болмаса (ы) оқылады, себебі Интернет қолданушылар броузердегі сөз жолын Енглишше қабылдайды. Мысалы Көкшетау, Ақтау, Атырау, Шу, Ақсу Интернетте Көкшетай, Ақтай, Атырай, Шы, Ақсы болып оқылады, басқаша оқылуы мүмкін де емес. Өйткені Интернетте соңғы нұсқамен біз былай жазамыз:

kokshetay.kz aqtay.kz atyray.kz shy.kz aqsy.kz.Ал ең қызығы бүгінгі күні бұлар Интернетте kokshetau.kz aqtau.kz atyrau.kz shu.kz aqsu.kz деп жұмыс істеп жатыр. Енді бұған миллиардтан астам электрондық пошталарды қосайық... Біз оған үйреніп қалдық. Қазақстанның Интернеті әсіресе қазақ тілінде контенті ақсандап жүргенде бұл салаға өзіміз қиындық туғызсақ ертенгі күніміз не болмақ?

6. И,Й әріптердің орнына I, Í жазу қолайсыздық туғызады, себебі біз бүкіләлемдік дайын деректер банкісінен алшақтап, латын әлемінде адасып қаламыз. Себебі мұнда да орыс тілі Инернет саласында төртінші тіл болып саналатынын, орыс тілінің біздің экономикамызға және басқа ұлт түгілі өзіміздің қазақ ұлт өкілдерінің санамызға кіріп кеткенін ескеруіміз қажет. Біз I, Í әріптерімен қолдана бастаған күннен өзімізге өзіміз пәле сұрап аламыз.

Все эти шесть пунктов моих дополнении говорят только об одном: мы не должны отдаляться от той привычной сисемы базы данных, к которой адаптировался весь мир.

Согласно последней версией в Интернете, мы будем писать:

kokshetay.kz aqtay.kz atyrau.kz shy.kz aqsy.kz. Важно подчеркнуть, что эти сайты уже сегодня они работают в онлайн как kokshetau.kz aqtau.kz atyrau.kz shu.kz aqsu.kz... Давайте добавим более миллиарда емайлов...

Неоспоримым недостатком является и то, что, внедряясь в мир латиницы, нам нельзя вносить необдуманные правила в уже построенный автобан, иначе мы можем оказаться на обочине.

В то же время менять вывески, где не используются вышеназванные буквы не только нужно, но и необходимо, чтобы сдвинуть с места этот караван. Есть казахская поговорка “Kósh jýre týzeledi”.

Вот те изменения, которые хотелось-бы добавить изменения в версию латиницы под номером три, утвержденные Елбасы 19.02.2018 года.